O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG‘LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
UO‘K: 618(075) KBK: 57.1ya7 M – 14
Nargiza, Маgzumova
Ginekologik kasalliklar: darslik / Tuzuvchi: N.Magzumova. Taq- rizchilar: L.M. Abdullayeva, Sh.A. Zufarova. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2021. – 208 b.
ISBN 978-9943-20-859-9
Darslikda ko‘p uchraydigan, shuningdek, asosiy ginekologik kasallik- lar keltirilgan. Kasalliklarning sabablari, klinikasi, diagnostikasi, davolash va oldini olish yo‘llari haqida ma’lumotlar berilgan. Talabalarni kelgusida yuqori malakali mutaxassis qilib tayyorlash uchun ular zamonaviy bilim- larga ega bo‘lishlari kerak. Hozirgi zamon davolash va profilaktika usullari xalqaro standartlar va isbotlangan tibbiyotga asoslangan. Sohadagi so‘nggi ma’lumotlar keltirilgan mazkur darslik tibbiyot yo‘nalishidagi oliy o‘quv yurtlarining bakalavr, magistr, klinik ordinatorlari hamda ginekolog va umumiy shifokorlar uchun mo‘ljallangan.
Tuzuvchi:
Маgzumova Nargiza Маhkamovna – t.f.d., Toshkent tibbiyot akademiyasi akusherlik va ginekologiya kafedrasi professori
Taqrizchilar:
L.M. Abdullayeva – t.f.d., Toshkent tibbiyot akademiyasi akusherlik va ginekologiya kafedrasi dotsenti
SH.A. Zufarova – t.f.d., dotsent, Respublika Aholining reproduktiv sog‘lig‘ini saqlash markazi direktori
ISBN 978-9943-20-859-9
© N.M.Magzumova «Ginekologik kasalliklar». «Yangi asr avlodi», 2021-y.
«Bitta qiz bolani o‘qitsangiz, butun oilani o‘qitgan bo‘lasiz».
Indira Gandi
MUNDARIJA
1-BOB
GINEKOLOGIK KASALLIKLARDAGI
UMUMIY SIMPTOMATIKA VA TEKSHIRISH USULLARI 8
2-BOB
GINEKOLOGIYADA ENDOKRIN BUZILISHLAR
3-BOB
4-BOB
AYOLLAR JINSIY A’ZOLARINING YALLIG‘LANISH KASALLIKLARI 69
kasalliklari 70
5-BOB
UROGENITAL INFEKSION KASALLIKLARI 83
(Herpes viridae) 97
6-BOB
BACHADON BO‘YNINING FON VA SARATON OLDI KASALLIKLARI 107
7-BOB
JINSIY A’ZOLARNING GIPERPLASTIK KASALLIKLARI 120
8-BOB
KLIMAKTERIK DAVR VA MENOPAUZA 154
9-BOB
GINEKOLOGIYADA SHOSHILINCH YORDAM HOLATLARI 164
o‘z-o‘zidan abortlar: 177
10-BOB
ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 202
QISQARTIRISH RO‘YXATI:
AGS |
– adrenogenital sindrom |
AQB |
– arterial qon bosim |
AKTG |
– adrenokortikotrop gormon |
ASAT |
– antispermal antitanachalar |
AOK |
– aralash oral kontratseptivlar |
AFS |
– antifosfolipid sindromi |
BV |
– bakterial vaginoz |
BIV |
– bachadon ichi vositasi |
GI |
– giperinsulinemiya |
IR |
– insulinrezistenlik |
IFA |
– immunoferment analiz |
VPCH |
– odam papilloma virusi |
VPG |
– oddiy gerpes virusi |
GnRG |
– gonadotrop rilizing gormon |
GSG |
– gisterosalpingografiya |
BDQ(DMK) |
– bachadondan disfunksional qon ketishi |
DGEA-S |
– degidroepiandrosteron sulfati |
DEK |
– diatermokoagulyatsiya |
E2 |
– estradiol |
IMT(TVI) |
– tana vazni indeksi |
JSST |
– Jahon soqliqni saqlash tashkiloti |
JYOYUK |
– jinsiy yo‘llar orqali yuqadigan kasalliklar |
KT |
– kompyuter tomografiyasi |
KS |
– klimakterik sindrom |
LG |
– lyuteinlovchi gormon |
LS |
– laparoskopiya |
LFE |
– lyutein fazai yetishmovchiligi |
MPA |
– medroksiprogesteron atsetat |
MKB-10 |
– 10-chi xalqaro kasalliklar klassifikatsiyasi |
MRT |
– magnit rezonans tomografiyasi |
NPVS 17 -ON |
|
P |
– progesteron |
TPK(PKYA) |
– tuxumdonlar polikistozi |
PRL |
– prolaktin |
PIF |
– to‘g‘ri immunnoflyuoretsent reaksiyasi |
PSR |
– polimeraz zanjir reaksiyasi |
PKTS (SPKYA) |
– polikistoz tuxumdonlar sindromi |
SPOK |
– sof progestinli oral kontratseptivlar |
CIS |
– bachadon bo‘yni kartsinomasi «in situ» |
T |
– testosteron |
T3 |
– triyodtirodin |
T4 |
– tiroksin |
TTG |
– tireotrop gormon |
TFD |
– funksional diagnostika testlari |
UTT |
– ultratovushli tekshirish |
FSG |
– follikulostimullovchi gormon |
XG |
– xoriogonik gonadotropin |
HOS |
– hayz oldi sindromi |
HPV HSB |
|
SMV |
– sitomegalovirus |
SIN (CIN) |
– servikal intraepitelial neoplaziyasi |
EKU |
– ekstrakorporal urug‘lanish |
EG |
– endometriy giperplaziyasi |
EMA |
– bachadon arteriyasi embolizatsiyasi |
1-BOB
Ginekologiya – bu ayol haqidagi fan bo‘lib, ayol jinsiy a’zolarining normal faoliyatini, kasalliklarni va ayol hayo- tining turli davrlaridagi holatini o‘rganib, har xil kasallik- larning oldini olish yo‘llari bilan ayolni sog‘lomlashtirish- ga yordam beradi.
Ko‘p ginekologik patologiyalar o‘xshash simptomatika- ga ega, shuning uchun bu holatlarda ayolning shikoyatlari bir xil bo‘lishi mumkin.
Qin ajralmalari. Ginekologik kasalliklar ichida eng ko‘p uchraydigan simptom bo‘lib, jinsiy a’zolarning bezlari sek- retor funksiyasi buzilishi bilan bog‘liq.
Etiologik sabablariga qarab ajralmalar turli xil bo‘ladi. Genital:
genital sohasida infeksion jarayon sababli;
Ekstragenital sababli ajralmalar: tuxumdon funksiya- si buzilishida, turli kasalliklar (o‘pka tuberkulyozi, og‘ir infeksion kasalliklar: tif, gepatit; qandli diabet va b.). Bu kasalliklar gormonal funksiyani susaytirib qinning shilliq qavatida glikogen va sut kislotasi hosil bo‘lishi kamayadi, normada sut kislotasi yordamida Dederleyn tayoqchalari ko‘payadi. Dederleyn tayoqchalari qinda nordon muhitni ushlab turadi (normada pH 4,0 – 5.0). Nordon muhit qin- da patogen mikroorganizmlar ko‘payishining oldini oladi (organizmda bu tabiiy himoya reaksiyasi, qin tozalanishini ta’minlaydi). Mazkur jarayon buzilganda ayollarning qini- da boshqa mikroflora yuzaga kelib, ayolda ajralmalar hosil bo‘ladi.
Ajralmalar kelib chiqishiga qarab aniqlanadi:
Nay sekretsiyasi bilan bog‘liq ajralmalar – yallig‘lanish natijasida nay shilliq qavatida bezli epiteliy qon tomirlar- dan sekretsiya va transsudatsiya jarayoni kuzatiladi. Bu jarayon oqibatida bachadon naylari obliteratsiyasi yuzaga
keladi. Ajralmalar seroz yoki yiringli bo‘lib, naylarda sak- tosalpinks, piosalpinks kuzatilishi mumkin.
Kataral ajralmalar – turli bo‘lib, qo‘zg‘atuvchisiga bog‘liq. Normada bachadon (ichki va tashqi sfinkter yor- damida) steril bo‘ladi, bachadon bo‘ynida bakteritsid shil- liq yig‘ilib infeksiyadan himoyalaydi. Hayz sikli vaqtida bachadon bo‘yni biroz ochiladi va shu kunlarda infeksi- yalanish kuzatiladi, shuning uchun jinsiy aloqa hayz vaq- tida, abort va tug‘ruqdan keyin man etiladi. Bachadonda yallig‘lanish jarayonida yiringli yoki qon aralash ajralma- lar bo‘lishi xos.
Bachadon bo‘yni ajralmalari – bu servikal kanal bezlari- dan sekretsiya ajralishi, buning natijasida nabotov kistalari hosil bo‘ladi. Bachadon bo‘yni eroziyasida ajralmalar ko‘p miqdorda bo‘lib, qin muhitining o‘zgarishiga olib keladi.
Qin ajralmalari – eng ko‘p shikoyatlardan biri, asosan, mikroorganizmlar bilan bog‘liq bo‘ladi (gonokokk, trixo- monadalar). Gonokokkda ajralmalar yashil, ko‘p miqdor- da, ayolda esa dizuriya shikoyatlari kuzatiladi. Ko‘pincha gonokokk trixomonada bilan birgalikda uchraydi, trixomo- nadada ajralmalar ko‘piksimon, yashil va ko‘p miqdorda bo‘ladi. Ayolni kuchli qichishish bezovta qiladi.
Kandidozda ajralmalar suzmasimon bo‘lib, ayolda qi- chishish, achishish bilan birgalikda keladi. Kandidoz ko‘pincha antibakterial davolanishdan keyin, disbakterioz va allergiyada uchraydi.
Vestibulyar ajralmalar, asosan, qin dahlizi disfunksiyasi- da kuzatiladi: bu bartolin va parauretral bezlari yallig‘lani- shida. Normada bu bezlarning yo‘llari doimiy ochiq bo‘lib, qin dahlizini namlab turadi. Patologiyada bezlarning yo‘lla- ri berk bo‘lib, ajralmalar infeksiya ta’sirida yiringli bo‘ladi va bartolinit, bartolin va parauretral bezlarning abssessiga olib keladi.
Og‘riq. Ko‘pincha simillovchi og‘riq qorin pastki va bel sohalarida (yallig‘lanishda) bo‘ladi. O‘tkir, kuchli xu- rujli og‘riq tuxumdon kistasi oyoqchasi buralib qolganda, bachadondan tashqari homiladorlikda bachadon nayi yo- rilganda, tuxumdon apopleksiyasida, abort vaqtida bacha- don perforatsiyasida va piosalpinks yorilganda kuzatiladi. Dardsimon og‘riqlar ko‘pincha homiladorlik bilan bog‘liq (homila tushishi, boshlangan, jadallashgan, chala abortlar- da), undan tashqari dardsimon og‘riqlar bachadon mioma- sida «tug‘ilayotgan» tugunchasida kuzatiladi.
Qindan qon ketish sabablari genital va ekstragenital omillari bo‘lishi mumkin.
Genital sabablari:
Ekstragenital sabablar:
natijasida qabziyat, chandiqli yoki yiringli (bachadon bilan
to‘g‘ri ichak orasidagi abssess) jarayonlar sababli bo‘lishi mumkin.
Ginekologik bemorni tekshirishda to‘g‘ri anamnez yig‘ishdan boshlash kerak.
Gr (+) kokklar kam miqdorda va leykotsitlar yo‘qligi;
va Gr (+) kokk florasi va leykotsitlar aniqlanadi (++);
Jinsiy yo‘llar orqali o‘tadigan infeksiyalar (Chlamydia trachomatis, mycoplasmosis, ureaplasmosis, herpes simp- lex, cytomegalovirus va b.) PSR, IFA yoki PIF usullar bilan aniqlanadi.
KTga ko‘rsatmalar: tuxumdon va bachadon o‘smalari, endometriy saratoni, qorin pardasi orti bo‘shlig‘i o‘smala- rida, ichki a’zolarining o‘smalarida differensial diagnostika uchun, parametrit, chanoq venalarining tromboflebiti, gipo- fiz adenomasi.
MRTga ko‘rsatmalar: qin va bachadon nuqsonlari, tuxumdon o‘smalari, bachadon miomasi, saktosalpinks, endometrioz, kichik chanoq abssesslari, gipofiz adenomasi.
chadondan tashqari homiladorlikda, tuxumdon apoplek- siyasida, bachadon perforatsiyasida va boshqa holatlarda aniqlanadi (qorin bo‘shlig‘i a’zolarida – qorataloq, jigar yorilishi, oshqozon yarasining perforatsiyasida). Assitik suyuqlik tuxumdon saratonida ko‘p miqdorda hosil bo‘ladi, sitologik tekshiruvda kartsinoma hujayralari tasdiqlanadi. Agar assit yurak yoki jigar yetishmovchiligi natijasida bo‘l- sa, sitologik tekshiruvda bu hujayralar aniqlanmaydi.
– submukoz mioma, giperplaziya, bachadon nuqsonlari, Asherman sindromi).
UMUMIY SIMPTOMATIKA VA TEKSHIRISH USULLARI
Bachadon bo‘yni patologiyasining erta diagnostikasi va skrining ekspress testi
Transabdominal UTT Transvaginal UTT
Orqa gumbaz punksiyasi
Gisteroskopiya
Laparoskopiya