IX bob

---

9-BOB

GINEKOLOGIYADA SHOSHILINCH YORDAM HOLATLARI

Shoshilinch yordam holatlarida ginekologik kasalliklari- da qon ketishi yoki kuchli og‘riq, va turli simptomlar birga- likda qo‘shilishib kuzatiladi (og‘riq, ko‘ngil aynish, qusish, qon ketishi, kollaps, holsizlik va «o‘tkir» qorin belgilari).

Birinchi shoshilinch yordam talab qiladigan ginekologik kasalliklar va holatlar

«O‘tkir qorin» termini katta guruhni tashkil qilib, qorin bo‘shlig‘i a’zolarining hayot uchun xavf soluvchi asoratlar bilan kechuvchi, faqat xirurgik davo bilan qutilish mumkin bo‘lgan holatdir.

Ginekologik amaliyotda o‘tkir qorin quyidagi kasallik- larda kuzatiladi:

• Bachadondan tashqari homiladorlik;
• Tuxumdon apopleksiyasi;
• Bachadon ortiqlari o‘tkir yallig‘lanishi (pelvioperitonit);
• Tuxumdon kistasi oyoqchalarining buralib qolishi;
• Bachadon miomatoz tugunining qon aylanishi buzilishi.

«O‘tkir qorin» – bu sindrom qorindagi kuchli og‘riq, qorin oldingi devor mushaklari taranglashishi (qorin to‘g‘ri mushakning defansi), ko‘ngil aynish, qusish, qorin dam bo‘lishi, Shyotkin-Blyumberg simptomi musbat, ich kelishi buzilishi bilan kechadi. Klinik kechishi olib kelgan sabab- larga qarab kechadi. Yashirin kechganda O‘K ayrimlarda individual holda intoksikatsiya va peritonit bilan kechishi mumkin. O‘tkir qorin kichik chanoq va qorin bo‘shlig‘i a’zolari kasalliklari natijasida kelib chiqadi va shoshilinch xirurgik davoni talab qiladi.

1. Bachadondan tashqari homiladorlik

MKB – 10 kodi 000.0 – abdominal (qorin) homiladorligi;

000.1 – naydagi homiladorlik;

000.2 – tuxumdondagi homiladorlik;

8. – bachadondan tashqari homiladorlikning boshqa turlari (bachadon bo‘yni, qo‘shimcha bachadon shoxidagi, intraligamentar joylashishi);
9. – aniqlanmagan turi.

Bachadondan tashqari homiladorlikda urug‘langan tuxum hujayra bachadon bo‘shlig‘idan tashqarida implantatsiya bo‘lishi bilan ifodalanadi. Bachadondan tashqari homilador- lik umumiy ginekologik bemorlarning 1,2% – 4,4% ini tashkil etadi. Eng ko‘p nay homiladorligi (99%), keyin qorin, tuxum- don, bachadon rudimentar shoxi homiladorligi uchraydi.

Oxirgi yillarda bachadondan tashqari homiladorlik uch- rash soni ko‘payib kelmoqda.

Etiologiya va patogenezi. Bachadondan tashqari homi- ladorlik kelib chiqishida asosiy sababchisi bachadon ortiq- lari yallig‘lanish kasalliklari, infantilizim, bachadon naylari qisqaruvchanligi buzilishi, trofablast yuqori aktivligi, en- dokrin buzilishlar.

Nay homiladorligi buzilganda qon ketish kuzatiladi va buning natijasida nay bo‘shlig‘ida qon to‘planadi, peritubar yoki bachadon orti gematomasi shakllanadi. Nay yorilishi, qorin va tuxumdon homiladorligi buzilishidagi qon ketish juda kuchli va ayol hayoti uchun juda xavfli bo‘ladi.

Bachadondan tashqari homiladorlikda xavf guruhiga qu- yidagilar kiradi:

• Bachadon ortiqlarida surunkali yallig‘lanishi;
• Tuxumdon disfunksiyasi;
• Bachadon nay-peritoneal bepushtligi;
• Anamnezida bachadondan tashqari homiladorlik bo‘l- ganda.

Hayz sikli vaqtida kelmaganda β-XGCHni aniqlab,

transvaginal UTT qilish lozim.

Tasnifi.

Homiladorlik joylashishiga qarab: ampulyar, istmik, va interstitsial naydagi turlariga ajratiladi.

Tuxumdondagi homiladorlik:

• tuxumdon yuzasida joylashgan rivojlanayotgan homi- ladorlik;
• intrafollikulyar rivojlanayotgan homiladorlik. Etiologiyasi. Bachadondan tashqari homiladorlik uch-

rash soni ortishi ko‘p qilingan abortlar, tashqi genital en- dometriozi, BIV, neyroendokrin buzilishlar bilan bog‘liq. Yallig‘lanish jarayoni bachadondan tashqari homiladorlik- da 42-80% sabab bo‘ladi. EKU qilingan ayollarda 2%da uchraydi.

Klinika. Bachadondan tashqari homiladorlikda ham ayollarda bachadon ichi homiladorlikka o‘xshab hayz sikli vaqtida kelmaganligi, sut bezlarining taranglashu- vi, ko‘ngil aynashi kuzatiladi. Naydagi homiladorlik eng ko‘p uchraydigan turiga kiradi. Klinik jihatdan bachadon nayidagi homiladorlik rivojlanayotgan va rivojlanishdan

to‘xtagan (bachadon nayi yorilishi, bachadon nayidagi abort)ga bo‘linadi.

Kasallik BIV fonida ham yuz berishi mumkin. Anam- nezda bemor jinsiy a’zolar yallig‘lanish kasalliklari, hayz siklining buzilishi (infantilizm), tez-tez abort qildirganligi va abortdan keyingi davrda asoratlar kuzatilganligi aniqla- nadi. Ko‘pincha bachadondan tashqari homiladorlik 4-6- haftalarda to‘xtaydi. Klinikasi nay homiladorligini (kam hollarda tuxumdon) to‘xtaganida yuz beradi. Bemor qo- rindagi keskin o‘tkir og‘riqqa, uning orqa teshikka, belga, jinsiy a’zolarga tarqalishidan shikoyat qiladi. Anamnezi- dan hayzning tutilishi, ba’zan bo‘lmasligining yoki klini- kasi navbatdan tashqari hayz vaqtida kuzatilishi aniqlanadi. Ko‘zdan kechirganda bemor umumiy ahvoli o‘rtacha og‘ir- likda, ba’zan hushsiz adinamik bo‘ladi. Teri qoplamlari rangpar, sovuq, yopishqoq ter bilan qoplangan, taxikardiya, gipotoniya. Tana harorati subfebril yoki normada bo‘ladi. Tili nam qorni keskin og‘riqli (ko‘proq pastki bo‘limlari- da), qorin old devori mushaklari taranglanishi aniqlandi, Shyotkin-Blyumberg simptomi musbat. Ginekologik tek- shirishda qin dahlizi, shilliq qavati va bachadon bo‘yin- chasi qin qismi sianoz, o‘tkir to‘q qon yoki malla ajral- malar surkaluvchi xarakterda bo‘lishi aniqlanadi. Bu holat homiladorlikni to‘xtatgandan so‘ng sariq tana orqaga qayta rivojlanishi va bachadon detsidual qavati ko‘chishi tufay- li yuzaga keladi. Bachadon normaga nisbatan katta, yum- shoq. Bachadon nayi yorilishida kuchli ichki qon ketishi va qorin oldingi mushagi taranglashishi sababli jinsiy a’zolar- ni aniqlab bo‘lmaydi. Bachadon bilan birgalikda, ko‘proq u orqasida kattalashgan yumshoq konsistensiyali, og‘riqli o‘smasimon tuzilma aniqlanadi.

UТТdа bachadondan tashqari homiladorlik

Laborator tekshirishda: umumiy qon analizi – Nv ka- maygan, eritrotsit, gematokrit. UTTda (asosan, transvagi- nal): cheti notekis tuzilma, qorin bo‘shlig‘ida suyuqlik, en- dometriyda – detsidual reaksiya belgilari.

Bachadon nayi yorilishi aniq klinik belgi bilan kechgan- da diagnoz qo‘yish qiyin emas. Diagnostikada qo‘shimcha orqa gumbaz punksiyasini bajarish mumkin, natijada ivi- maydigan qora qon chiqadi.

Davolash. Bachadondan tashqari homiladorlikka shub- ha bo‘lganda bemor statsionarga yotqiziladi. Tashxis qo‘yilgandan so‘ng asosiy davolash usuli jarrohlik. Lapa- roskopiya orqali jarrohlikning bajarilishi faqat gemorragik shok bo‘lmaganda o‘tkazilishi lozim.

Rivojlanayotgan va rivojlanishdan to‘xtagan bachadondan tashqari homiladorlik belgilari

Naydagi va bachadondagi abort farqli belgilari

2. Tuxumdon apopleksiyasi

MKB – 10 kodi N 83.0 – tuxumdonning gemorragik fol- likulyar kistasi

N83.1 – sariq tananing gemorragik kistasi.

Tuxumdon apopleksiyasi – bu reproduktiv yoshdagi ayol- larning kasali bo‘lib, tuxumdon to‘qimasiga patologik qon quyilish va undan qorin bo‘shlig‘iga qon ketishidir. Gine- kologik kasalliklar ichida 17% ni va qorin bo‘shlig‘iga qon ketishida tuxumdon apopleksiyasi 0,5-2,5% ni tashkil qiladi.

Tasnifi. Klinik belgilariga qarab bo‘linadi:

• og‘riqli yoki psevdoappendikulyar turida og‘riq sind- romi bilan ko‘ngil aynashi va tananing harorati ko‘tarilishi kuzatiladi;
• anemiya turida asosiy simptom – qorin bo‘shlig‘iga qon ketishi;
• aralash turi.

Qon yo‘qotish hajmiga qarab:

• yengil daraja (100-150 ml);
• o‘rta daraja (150-500 ml);
• og‘ir daraja (500 ml, ko‘p qon ketishi).

Etiologiyasi. Endogen sabablar: bachadonning noto‘g‘ri joylashishi, qon-tomirlar bosilib qolishi, tuxumdonda qon aylanishining buzilishi, kichik chanoqda chandiq va yal- lig‘lanish jarayoni, venalar kengayishi, tuxumdonning mayda kistozli o‘zgarishlari. Ekzogen sabablari: jinsiy aloqa, qorin jarohati, bimanul ko‘rik, jarrohlik amaliyoti. Ko‘p qon ketish xavfi antikoagulyant iste’mol qilgan ayol- larda kuzatiladi. Tuxumdondan qon ketishidan oldin gema- toma hosil bo‘lib og‘riq chaqiradi.

Tuxumdon apopleksiyasi – chapga nisbatan o‘ng tomonda juda ko‘p uchraydi. Tuxumdondan qon ketish soni uning qon bilan ta’minlanish xususiyatiga bog‘liq. Sariq tana turli zich qon-tomirlarga ega va tomir bilan qo‘shilib keng anastomoz

hosil qiladi. Ko‘p holda qon ketish sariq tanadan vaskulyarizat- siya bosqichida ketadi. Kam holda yorilgan follikulada bo‘ladi. Klinika. Tuxumdon apopleksiyasi sodir bo‘lishi tipik kuni hayz siklining – 12-13-kuniga to‘g‘ri keladi. Tuxum- don apopleksiyasida qorin pastida kuchli og‘riq, taxikardi- ya, shok, hushdan ketish belgilari, ayrim holda sut bezidan seroz suyuqlik ajralishi, qindan shokolad rangli ajralma- lar ajralishi bilan kechadi. Og‘riq – doimiy, xurujsimon, to‘lg‘oqsimon, sanchuvchi bo‘lishi mumkin. Ayol umumiy holsizlik, bosh aylanishi, bosh og‘rishi, ko‘ngil aynishi, tez-tez siyish, defekatsiya tez bo‘lishidan shikoyat qiladi. Teri qoplami rangpar, puls tez, kam to‘luvchi, gipotoniya, t0- norma chegarasida. Qorin palpatsiyasida og‘riqli, oldin- gi mushak taranglashish, Shyotkin-Blyumberg simptomi aniqlanadi. Og‘riq orqa chiqaruv teshigiga, chov sohasi, tashqi jinsiy a’zo, dumg‘aza, oyoqqa tarqaladi. Perkusiya- da qorinni yon va pastki sohasida perkutor tovush bo‘g‘iq- lashishi kuzatiladi. Ichaklar parezi, siydik tutilishi mumkin. Anamnezidan hayz buzilganligi, hayz siklining o‘rtasida kasallik qo‘zg‘alishi mumkin. Qin tekshirishda: yon, orqa gumbazi og‘riqli, osilishi bo‘ladi. Orqa gumbaz punksiya- sida alvon rangli qon chiqadi. Bachadon bo‘yni surilishi qattiq og‘riq chaqiradi. Bachadon normal o‘lchamda, ayrim payt biroz kattalashgan. Ortiqlar ham kattalashgan, og‘riqli. Ba’zida qin orqali tekshirganda qorin oldingi devori og‘riq- li. Qon tahlili normada bo‘lishi mumkin. UTT: bachadon va tuxumdonlar o‘z o‘lchamida, endometriy 2-faza trans- formatsiyasida, bachadonning orqa bo‘shlig‘ida – turli miq-

dorda suyuqlik aniqlanadi.

Taqqoslama tashxis: bachadondan tashqari homilador- lik, o‘tkir appenditsit, kista oyoqchasi buralishi, piosal- pinks, buyrak kolikasi. Apopleksiyaning patognomik belgi- si yo‘qligi uchun tashxislash qiyin. Orqa gumbaz punksiya

va laparoskopiya qo‘shimcha tekshirish usulidir. Bu holat- ga diagnoz qo‘yish va bachadondan tashqari homiladorlik bilan taqqoslama tashxis o‘tkazish ham juda qiyin. Ko‘p hollarda bu diagnoz o‘tkir qorin tashxisi bilan qilingan ope- ratsiyada aniqlanadi.

Davolash. Konservativ davo ayolda stabil gemodinami- kada, peritoneal simptomlar bo‘lmaganda va qorin bo‘sh- lig‘ida kam miqdorda qon aniqlanganda olib boriladi.

3. Pelvioperitonit

MKB – 10 kodi: N73.3 – ayollarda o‘tkir chanoq peritoniti. Pelvioperitonit – bu visseral va parietal qorin pardala- rining yallig‘lanishi. Bu ikkilamchi jarayon bo‘lib kichik chanoq a’zolarining o‘tkir yallig‘lanishing asoratidir. Pel- vioperitonit o‘tkir gonoreya yoki ayollardagi pastki qavat

jinsiy a’zolarining infeksiyalarida rivojlanadi.

Tasnifi. Qorin bo‘shlig‘idagi ekssudat sifatiga qarab –

seroz, fibrinoz va yiringli pelvioperitonitga ajratishadi.

Seroz yoki seroz-fibrinoz pelvioperitoniti o‘tkir bosqi- chida mikrosirkulyatsiya buzilishi, giperemiya va qorin pardasining shishi bilan ifodalanadi. Kichik chanoqda seroz ekssudat yig‘ilib, endoteliyda distrofik jarayon kuzatiladi.

Klinika. Bemor to‘satdan qorin pastidagi kuchli og‘riq, tana harorati 38-390Sga oshishi, holsizlanish, umumiy quv- vatsizlikdan shikoyat qiladi. Umumiy intoksikatsiya belgila- ri, taxikardiya, ko‘ngil aynishi, Shyotkin-Blyumberg simp- tomi musbat, qorin damlanishi, dizuriya, disxeziya kuzatila- di. Qon tahlilida – leykotsitoz. Qin tekshirishda: yon, orqa gumbazi og‘riqli, osilishi bo‘ladi. Tuxumdonlar kattalashgan va kuchli og‘riqli. Orqa gumbaz punksiyasida yiring chiqadi. UTTga: bachadon o‘z o‘lchamida, tuxumdonlar kattalash- gan, duglas bo‘shlig‘ida – suyuqlik aniqlanadi. Taqqosla-

ma tashxis: bachadondan tashqari homiladorlik, tuxumdon apopleksiyasi, xirurgik peritonit, appendikulyar infiltrat, pa- rametrit.

Davolash. Ayolda stabil gemodinamikasida, peritoneal simptomlar bo‘lmaganda va qorin bo‘shlig‘ida kam miq- dorda suyuqlik aniqlanganda konservativ olib boriladi. An- tibakterial davo (keng spektrli antibiotiklar, dezintokatsi- on-infuzion terapiya va h.k).

4. Tuxumdon kistasi oyoqchalarining buralib qolishi

MKB – 10 kodi: N83.5 – tuxumdon, tuxumdonning oyoqchalari va bachadon nayining buralib qolishi.

Tasnifi. Tuxumdon kistani oyoqchalarining buralib qo- lishi to‘la (3600 dan oshiq) yoki noto‘liq (3600 gacha).

Tuxumdon oyoqchalari va bachadon nayi buralib qo- lishi sababi o‘simta yoki oyoqchali kistalar bo‘lishi mum- kin. Anatomik oyoqcha tarkibida mezoovarium, tuxumdon va nay bilan chanoq boylamlari, xirurgikda esa, anatomik oyoqchadan tashqari, bachadon nayi kiradi.

Klinika. Anamnezida ayol ortiqlar yallig‘lanishi kasal- liklari bilan tez-tez og‘rigan bo‘ladi, tuxumdonlar sohasida kista aniqlanganligi yoki uning o‘lchamlari kattalashganligi bo‘lishi mumkin. Tuxumdon kistalari oyoqchalari buralib qolishining klinik manzarasi ushbu jarayoning qanchalik tez rivojlanganligi va necha gradusga buralganligiga bog‘liq. 180° gacha bo‘lgan buralishlar simptomsiz kechishi mum- kin. Buralish 270° gacha bo‘lganda oson siqiluvchi venalar qisilib qoladi, qon oqib kelishi saqlanib qoladi. Tarqalgan qon quyilishlar hisobiga o‘sma yuzasi qora-qo‘ng‘ir rangga kiradi. Ko‘krak bo‘shlig‘iga gemorragik suyuqlik yig‘iladi. Qon yo‘qotilishi ancha sezilarli bo‘lishi mumkin, ba’zan

kapsulaning kuchaytirib boruvchi yorilishida 1,5-2 gacha borishi mumkin. Kista oyoqchalarining to‘liq (360°), ko‘p martali buralishida qon oqimi to‘xtaydi, natijada tezda kis- taning nekrozi va keyinchalik peritonit rivojlanishi mumkin. Kasallik qorin pastidagi kesqin og‘riqlar bilan boshla- nadi, og‘riqlar tortuvchi xarakterda bo‘lib, chov sohasiga, dumg‘aza, orqa chiqaruv teshigiga, son sohasiga tarqaladi. Ko‘ngil aynishi, qusish, tana haroratining ko‘tarilishi kuza- tiladi. Ba’zan og‘riqlar shok, hushdan ketish manzaralari bi- lan birga kuzatilishi mumkin. Teri qoplamlari rangpar tusga kiradi, sovuq ter bilan qoplanadi. Tili quruq, oq karash bilan qoplangan. Qorin tarang, o‘sma joylashgan tomonda og‘riq bo‘ladi, Shyotkin-Blyumberg simptomi o‘sma joylashgan tomonda musbat. Puls tezlashgan, to‘liqligi susaygan, AQB normada. Qonda leykotsitoz dinamikada kuchayib boradi. UTTda hosila aniqlanadi, ko‘pincha perifokal yallig‘lanish belgilari bo‘ladi, orqa gumbazda suyuqlik bo‘lishi mumkin. Qin orqali tekshirganda bir tomonlama o‘smasimon tuzil- ma aniqlanadi, u og‘riqli, taranglashgan, harakati cheklan- gan bo‘ladi, o‘sma lokalizatsiyasi joyida gumbazlar yassi- langan va og‘riqli bo‘ladi. Hosila odatda dumaloq shaklda yuzasi silliq, zich elastik konsistensiyada bo‘lib, ko‘pincha bachadonning orqasida yoki yon tomonida va o‘ng tomon- da (dermoid kista) joylashadi. Tuxumdon kistalari oyoq- chalari buralib qolishining sabablari to‘liq o‘rganilmagan. Bunda quyidagi omillar ahamiyatga ega: kista oyoqchalari venalarda qon bosimi va kistaning o‘zida bosimning oshi- shi, gavdaning keskin aylanishi, ichaklarning kuchli peris- taltikasi, siydik pufagining haddan tashqari to‘liq bo‘lishi, kistaning kichiq chanoq bo‘shlig‘idan qorin bo‘shlig‘iga o‘tishi, kista oyoqchalarining uzun bo‘lishi. Buralish so- dir bo‘lishi uchun kistoz hosila uzun oyoqchali bo‘lishidan tashqari, yetarli harakatchanlikka ham ega bo‘lishi kerak.

Ko‘pincha o‘rtacha o‘lchamli va dermoid kistalar buralish- ga moyil bo‘ladi (dermoid kistalar tarkibi yog va sochlar- dan iborat bo‘lganligi uchun yengil bo‘ladi).

Taqqoslama tashxis: bachadondan tashqari homiladorlik va o‘tkir appenditsit. Jarroh konsultatsiyasi tavsiya qilinadi.

Davolash. Faqat xirurgik.

5. Bachadon miomatoz tuguni qon aylanishining buzilishi

MKB – 10 kodi: D25 – bachadon leyomiomasi; D25.0 – bachadon submukoz miomasi;

D25.1 – bachadon intramural miomasi; D25.2 – bachadon subseroz miomasi.

Bachadon miomatoz tugunining qon aylanishi buzilishi bu miomatoz tuguni nekrozida kuzatiladi. Miomatoz tugun nekrozi ko‘pincha homiladorlik, chilla davri vaqtida va abortdan keyin uchraydi. Uchrash soni bachadon miomasi aniqlangan ayollarning 7%ida bo‘ladi.

Miomatoz tugun nekrozida qon aylanishi buzilishi bilan bog‘liq, bu subseroz tugunining oyoqchasi burilishida, in- tersitsial tugunlarda ishemiya va tromb hosil bo‘lishi nati- jasida kuzatiladi.

Klinika. Bemordaning birdan umumiy ahvoli yomonla- shadi, bosh og‘rig‘i, ko‘ngil aynishi, qusish, ishtaha buzi- lishi paydo bo‘ladi. Ko‘pincha qaltirash va tana harorati ko‘tariladi. Qorin pastida to‘lg‘oqsimon og‘riq kuchli va tortiluvchi xarakterda. Til quruq, oq karash bilan qoplan- gan. Qorin tarang, og‘riqli. Qorinning pastki sohasida Shyo- tkin-Blyumberg musbat. Qin orqali tekshirganda bachadon kattalashgan burmali (miomani tugunli turiday), hamma yuzasi, og‘riqli oyog‘ida alohida tuguncha harakatchanligi chegaralangan. Periferik qonda leykotsitoz, chapga siljishi, ECHT oshishi. Leykotsitoz dinamikada oshib boradi.

Taqqoslama tashxis: tuxumdon apopleksiyasi, bacha- dondan tashqari homiladorlik, o‘tkir appenditsit, asoratlan- gan o‘tkir ayollar jinsiy a’zolarning yallig‘lanishi (piosal- pinks, pioovar va boshqa).

Jarroh maslahati tavsiya qilinadi. Davolash faqat jarrohlik usulida.

6. Homiladorlikning birinchi yarmida qon ketishlar, o‘z-o‘zidan abortlar:

MKB O03 – o‘z-o‘zidan homila tushishi; O02.1 – chala abort;

O20.0 – homila tushish xavfi.

Homiladorlikning barvaqt to‘xtashi zamonaviy aku- sherlikning muhim muammosi. Bu patologiya uchrash soni homiladorlar soniga nisbatan 10 dan 20-25% ini tashkil qi- ladi. Homiladorlikda jinsiy a’zolardan qon ketishining aso- siy sababchisi ayol kishining xohishiga bog‘liq bo‘lmasdan o‘z-o‘zidan kelib chiquvchi abortdir. Ayollar jinsiy a’zolar- ning yallig‘lanish kasalliklarida homiladorlikning barvaqt to‘xtashi uchrash soni 6,4 – 28% ni tashkil qiladi.

O‘z-o‘zidan abort tasnifi.

O‘z-o‘zidan abort bosqichlari quyidagicha farqlanadi:

• xavf soluvchi abort;
• boshlangan abort;
• yo‘ldagi abort;
• chala abort;
• to‘liq abort.

Etiologiyasi. Homiladorlikning barvaqt to‘xtash sabab- lari turli-tuman bo‘lib, ko‘pgina omillar ta’sirida, ya’ni bir emas, balki bir nechta sabablarning bir vaqtda yoki bi- rin-ketin ta’siri oqibatida yuzaga keladi.

Homiladorlik barvaqt to‘xtashi sabablarining quyidagi

tasnifi:

1. jinsiy a’zolarining infeksiyalari;
2. gormonal buzilishlar;
3. istmiko-servikal yetishmovchiligi;
4. onaning infeksion kasalliklari;
5. bachadon rivojlanishining nuqsonlari, bachadon va tuxumdon o‘smalari;
6. onaning turli kasalliklari (buyrak, qon-tomir va bosh- qa somatik kasalliklar);
7. xromosom anomaliyalar (kariotipning struktur ano- maliyalari);
8. jismoniy zo‘riqish va stresslar;
9. tashqi muhit negativ omillari.

Abortlar bosqichlari:

а) xavf soluvchi abort; b) boshlangan abort; v) yo‘ldagi abort;

g) to‘liq abort ; d) chala abort; е) septik abort.

Homiladorlikning barvaqt to‘xtashida infeksiya birinchi o‘rinni egallaydi. Bunga, eng avvalo, latent kechuvchi in- feksion kasalliklar, ya’ni urogenital infeksiyalari (xlamidi- oz, mikoplazma, bakterial vaginoz, sitomegalovirus, gerpes va boshqa). Urogenital infeksiyalari homiladorlikning to‘x-

tashida asosiy rol o‘ynaydi. Ular ko‘pincha servikal kanal ajralmasida aniqlanadi. Endokrin sabablarida eng ko‘p uch- raydigan tuxumdonlar gipofunksiyasi va turli genezli giper- androgeniyalar hisoblanadi.

Klinika. O‘z-o‘zidan abortning kelib chiqishida bacha- don qo‘zg‘aluvchanligi va qisqaruvchanligi buzilishi katta ahamiyatga ega, bunda ko‘p va har xil sabablar homila tu- shishiga olib keladi.

O‘z-o‘zidan abortda yaqqol bo‘lmagan qorinni pastga tortib turuvchi og‘riqlar, tonus yuqori, ba’zida qonli ajral- malar bo‘lishi mumkin.

Diagnostika. Ginekologik tekshiruvda bachadon mudda- tiga mos kattalashgan yoki biroz kichik, bachadon bo‘yni esa, abortning bosqichiga bog‘liq.

Boshlangan abort. Homila tuxumi ko‘chishi, qorin- ni pastga tortuvchi doimiy yoki dardsimon og‘riqlar, ba- chadon yuqori tonusda, qonli ajralmalarning bo‘lishi. Qin ko‘zgularida bachadon bo‘yni o‘zgarishsiz, tashqi bo‘g‘iz yopiq holda, qonli ajralmalar doimo bo‘lishi, homiladorlik- ni saqlash mumkin.

Yo‘ldagi abort. Homila tuxumi butunlay ko‘chgan, kuchli, tez-tez, dardsimon og‘riqlar, bachadon bo‘yni ochi- la boshlaydi, ko‘p qonli ajralmalar, qon ketishi. Og‘ir holat hisoblanib, postgemorragik shok, anemiyaga olib keladi. Qin orqali tekshirilganda bachadon bo‘yni qisqargan, servi- kal kanal ochiq, 1-2 barmoq kiradi. Homiladorlikni saqlab qolish mumkin emas. Qon to‘xtatish bachadon bo‘shlig‘ini tozalash bilan amalga oshiriladi. Zudlik bilan qon to‘xta- tuvchi chora ko‘riladi.

Chala abort (to‘liq bo‘lmagan abort) – qorin pastida og‘riq, qon ketishi, og‘ir holat bo‘lib, homiladorlikni saqlab qolish mumkin emas. Bachadon bo‘yni qisqargan 2 barmoq ochiq, bachadon homiladorlik muddatidan kichik. Davo

chorasi – bachadon bo‘shlig‘ini tozalash vakuum-aspiratsi- ya bilan amalga oshiriladi.

To‘liq abort. Shikoyatlar, og‘riqlar va qonli ajralmalar yo‘q. Anamnez bo‘yicha abort sodir bo‘lgan. Qin orqali ko‘rganda bachadon zich, bachadon bo‘yni qisqargan, ser- vikal kanal berk, abort to‘liq bo‘lganligidan dalolat beradi. Yordamning keragi yo‘q. Bunday abort istmiko-servikal yetishmovchilikda sodir bo‘ladi.

Davolash. Boshlangan, yo‘ldagi va chala abortlarda me- dikamentoz va xirurgik davo birgalikda o‘tkaziladi.

Medikamentoz davolash:

• uterotoniklar (oksitotsin 5 ED m/o, yoki 5ED vena ichiga 400 ml izotonik eritmada 2 marta kuniga;
• traneksam kislotasi m/i yoki v/i;
• keng spektrli antibiotiklar yoki ftorxinolonlar, metro- nidazol 0,25 mg 2 marta sutkasiga birgalikda beriladi.

O‘z-o‘zidan abort bo‘lgan ayollarni dispanser nazorat- ga olib, homila tushgani sababini aniqlash uchun tekshirish kerak. Tekshirish infeksiyalarga (xlamidioz, mikoplazmoz, gerpes, sitomegalovirus va boshqa), AFS, gormonal tekshi- ruv abortdan 2 oy keyin o‘tkaziladi.

7. Gestatsion trofoblastik kasalliklari

Gestatsion trofoblastik kasalliklari – umumiy termin bo‘lib, homiladorlik bilan bog‘liq trofoblast ishlab chiqa- ruvchi proliferativ anomaliyalari hisoblaniladi. Trofoblastik kasallangan ayollar ko‘pchiligi reproduktiv yoshda bo‘ladi. Yelbo‘g‘oz – 30 yoshgacha, destruksiyali yelbo‘g‘oz – 20- 24 yoshda va kech reproduktiv 40-49 yoshida, xorionepite- lioma – 20-40 yoshli ayollarda uchraydi.

Klinik tasnifi.

1. Yelbo‘g‘oz – homilador ayollarda homila tuxumining kasalligi, tukli parda (xorion) epiteliysining o‘sib ketishi va tuk stromasining shishi bilan ifodalanadi. Yelbo‘g‘oz to‘liq (klassik) va noto‘liq (qisman) bo‘lishi mumkin. Yel- bo‘g‘ozning to‘liq turida butun xorion egallashi, qisman esa faqat bir qismini egallashi mumkin.
2. Gestatsion trofoblastik neoplaziya (xorionepitelioma)

• bu xavfli gestatsion trofoblastik kasallik invaziv bo‘lib, xoriogonik gonadotropin sekretsiyasiyasiga ega. Xorione- pitelioma metastatik yoki nometastatik bo‘lishi mumkin.

Yelbo‘g‘oz. Bu holat etiologiyasi aniqlanmagan. Ikkita nazariya katta e’tiborga ega:

• infeksion birlamchi nazariyaga asosan, infeksion agent (virus va bakteriyalar) ta’sirida xorionda o‘zgarishlar kelib chiqadi.
• birlamchi gormonal yoki genetik nuqsonda yelbo‘g‘oz sababini estrogenlar yetishmovchiligi bilan bog‘lashgan. Yelbo‘g‘ozning genetik kelib chiqishi gipotezasida embrion xromosomalari aberratsiyasi natijasida homila nobud bo‘lib, xorionda yelbo‘g‘oz xos o‘zgarishlari sodir bo‘ladi.

Simptomatika va diagnostikasi: Tashxis so‘rab-surish- tirish, ko‘rish, UTT, siydikdagi XG miqdorini tekshirish orqali qo‘yiladi. Odatda, 20-30 yoshli ayollarda kuzatiladi.

Kasallik homiladorlik belgilari bilan boshlanadi (amenore- ya) 2-3 oylik amenoreya fonida jinsiy yo‘llardan qonli aj- ralmalar kelishi kuzatiladi. Bachadondan yelbo‘g‘oz pufak- chalari ajralishi kamdan-kam kuzatiladi va bu yelbo‘g‘oz- ning mutlaq belgisi hisoblanadi. Bachadon ichida homila yo‘qligi (UTT da tekshirganda), bachadon kattalashgan, homiladorlik muddatida nisbatan katta, kuchli erta toksikoz va preeklapmsiya belgilari kuzatiladi, qin orqali ko‘rganda bachadon zich elastik konsistensiyali, muddatidan katta. 20 haftalik homiladorlikdagi bachadon kattaligida klinik, ba- chadonni paypaslaganda (homila yo‘qligi), homila qimir- lashi va yurak urushi aniqlanmaydi. UTT tekshirishlarida bachadonda homila borligi belgisi kuzatilmaydi. XG (xori- onik gonadotropin) qonda va siydikda miqdorli aniqlanadi (qonda miqdori 50-100 marta normal rivojlangan homila- dorlikka nisbatan yuqori bo‘lib, siydikda ko‘payishi, katta suyultirishlarda ham: 1:10, 1:20).

Yelbo‘g‘ozda 30-40% ayollarda ikki taraflama katta o‘l- chamli lyutein kistalar hosil bo‘ladi. Qon ketish miqdori turli bo‘lib, 61,7% da ko‘p miqdorda ketadi. Kattalashgan o‘sma bachadon devorining yemirilishi sababli, ko‘pin- cha bachadonda perforatsiya holati kuzatiladi (25%), qo- rin bo‘shlig‘iga qon ketish belgilari yuzaga keladi. Qon ketish ikkinchi trimestrdan, 15% ayollarda erta preeklam- psiyaning belgilari kuzatilishi mumkin. Ikkinchi ko‘p uch- raydigan simptom bu qorin pastida va bel sohasida kucha- yib boradigan og‘riqlar. Og‘riqlar bachadon yorilish xavfi (37,5%), yoki yorilishi bilan bog‘liq (25%). Destruksiyali yelbo‘g‘oz xorionepiteliomaga o‘xshab boshqa organizm- dagi a’zolarda 27 – 59% metastazlar beradi. Eng ko‘p qin (30,3%), o‘pka (25%), parametral kletchatka (16,1%), kam holda metastazlar bachadon naylarida, jinsiy lablarda, katta charvida, bosh miyada bo‘ladi.

Kasallikning asosiy isboti – bachadondan mayda uzum shingiliga o‘xshash tarkibli ajlarmalar chiqishi. Qon zardo- bida XG 100000 mME/ml dan oshishi, UTTda ko‘p exosig- nallar bo‘lishi («qor bo‘roni»), homila yo‘qligi aniqlanadi. Davolash. Yelbo‘g‘ozni olib tashlash. Buning uchun vakuum aspiratsiya maqsadga muvofiq. Bu muolajaga be- morni yaxshilab tayyorlash kerak, chunki jarrohlik muo- lajasi kengaytirilishi mumkin (amputatsiya, ekstirpatsiya). Chiqqan aspiratni gistologik tekshiruvga yuborish. Yel- bo‘g‘ozning morfologik turlari: oddiy yelbo‘g‘oz, xorial epiteliyning o‘rta proliferatsiyali yelbo‘g‘oz va invaziv yel- bo‘g‘oz ajratiladi. Yelbo‘g‘oz olib tashlangandan keyin bu

jarayon orqaga qaytadi.

Yelbo‘g‘oz olib tashlangandan keyin bemor ikki yil mobaynida onkolog va dispanser nazoratida bo‘lishi shart. Dispanser kuzatuvida siydikdagi XG miqdori tekshirilib, bachadon UTT bajarilib turiladi. Fizikal tekshiruv va XG ni miqdori har 1-2 haftada salbiy javobgacha aniqlaniladi, ke- yin esa, har oy 2 yil davomida nazorat qilish lozim, to‘liq el- liminatsiyaga o‘rtacha 70 kun ketadi. Birinchi yil mobaynida har bir oyda ginekologik ko‘rikdan o‘tishi va siydikdagi XG aniqlanishi kerak. Ikkinchi yili 3-4 oyda bir marta gineko- logik ko‘rik va siydikdagi XG titrini aniqlash kerak. Agar XG titri kamaymasa, bemor onkologik klinikaga gospitalizatsiya qilinadi. Sistematik qonni XGga topshirishi 80% holatlarda xorionepiteliomaning rivojlanishining oldini oladi. Ikki yil davomida ayol homiladorlikdan saqlanish uchun AOK tav- siya qilinadi (LG ni miqdorini kamaytirish maqsadida). Agar XG miqdori o‘sishi kuzatilsa, ko‘krak qafasi rentgenologik tekshiriladi, metastaz o‘pkada bor-yo‘qligini aniqlash uchun va kimyoterapiya tavsiya qilinadi.

Taqqoslama diagnoz: bachadon miomasi, agar miomada ikkilamchi o‘zgarishlar bo‘lsa (shish, nekroz), rivojlanma- gan homiladorlik.

Xorionepitelioma – bu eng xavfli trofoblast hujayra- laridan hosil bo‘ladigan o‘sma. Xorionepitelioma 2-20% hollarda avval o‘tkazilgan yelbo‘g‘oz natijasida rivojlana- di. Xorionepitelioma bachadoning eng xavfli o‘smalaridan biridir. U homila elementidan rivojlanadi, demak, u bacha- donda joylashadi, shuning uchun xorionepitelioma deganda bachadon xorionepiteliomasi tushuniladi.

Xorionepitelioma

Etiologiya. Xorionepitelioma rivojlanish nazariyasi qu- yidagicha tushuntiriladi: homila tuxumi patologiyasi va ona organizmi o‘zgarishi nazariyasi. Xorial epiteliy bir nechta hujayrasiga xavfli o‘sma belgilari xos. Bu hujayralar homi- la tug‘ilgandan keyin implantatsiya bo‘lishi va proliferatsi- ya xususiyatiga ega bo‘ladi. Xorionepitelioma rivojlanishi boshqa nazariyasiga binoan, bemor organizmi reaktivligi pasayib ketishi sabab deb ko‘rsatiladi (sintsitiolizin yetish- movchiligi, estrogenlar yetishmovchiligi). Endometriyda tuxum hujayrasi implantatsiya bo‘ladigan joyida tugun o‘sib chiqadi. Xorionepiteliomaning tuguni submukoz, in- tersitsial va subseroz joylashishi mumkin. Tugunning o‘l- chamlari turli bo‘lib, notekis konsistensiyali, kesimda – qo- ramtir-qizil rangli qon quyilishi va nekroz o‘choqlari bilan,

tashqi ko‘rinishidan gematomani eslatadi. Mikroskopik tekshirganda o‘sma tarkibida trofoblast elementlari aniq- lanadi: keskin o‘zgargan Langgans va sinsitiy hujayralari. Xorionepiteliomaning asosiy farqi – bu o‘smada qon-tomir va biriktiruvchi to‘qima yo‘qligi, ifodalovchi hujayra poli- morfizmi, giperxromatoz, Langgans hujayralarida dam-ba- dam mitozlari. Latent davr – bu oxirgi homiladorlik tugal- lash vaqtidan toki trofoblastik kasallikning boshlanishini gumon qilmoq vaqti. Latent davr destruktiv yelbo‘g‘ozda 6 oygacha bo‘lsa, xorionepiteliomada 9 yilgacha yetib bo- radi. Bemorning yoshi 20 dan 60 gacha, lekin ko‘pincha 25 – 35 yoshlarda uchraydi. Ko‘pincha o‘sma o‘tkazilgan yelbo‘g‘ozdan keyin rivojlanadi, asosan, destruksiyalovchi turidan, kam hollarda abortdan keyin (29%), tug‘ruqdan ke- yin (18%) rivojlanadi. Oxirgi homiladorlik bilan kasallik klinik belgilari yuzaga chiqquncha bo‘ladigan latent davr bir necha oydan 20 yilgacha bo‘lishi mumkin. Ko‘pchilik bemorlarda xorionepitelioma homiladorlik tugagandan ke- yin 1 yil davomida rivojlanadi. Bunday bemorlarni tekshi- rish va maxsus (onkologik) statsionarlarda kuzatuv ostiga olish kerak. Xorionepiteliomaning klinik belgilari bacha- dondagi o‘smani va boshqa a’zolardagi metastazlari bilan aniqlanadi.

Klinika. Klinik jihatdan kasallik metastaz xarakteriga bog‘liq. Lekin ko‘pincha birlamchi o‘choq bachadonda joy- lashadi. Shuning uchun asosiy simptom qon ketishi (88,5%) kuzatiladi. Qon ketishi har xil vaqtda bo‘lishi mumkin: ho- miladorlik vaqtida, abort va tug‘ruqdan keyin, yelbo‘g‘oz olib tashlagandan keyin. Menopauzada qon ketishida ham xorionepiteliomaning namoyon bo‘lishi. Jinsiy a’zolardan seroz va ixoroz ajralmalar bachadon ichi o‘smasining yoki qindagi metastazining yemirilishi sababli (17,1%) bo‘lishi. Uzoq vaqt qon ketishi anemiyaga olib keladi va intoksikat-

siya, taxikardiya kuzatiladi. Qorin pastida va bel sohasida- gi og‘riqlar o‘smani bachadon seroz qavatiga, parametral kletchatkaga, bachadon naylariga va ichaklarga yemirilishi oqibatida bo‘lishi mumkin.

Xorionepitelioma – metastaz kasalligi deb aytilgan, chunki xavfli jarayonni generalizatsiyasi tezkor bo‘lib (81,4%), metastazlar gematogen yo‘li bilan tarqaladi, ayrim holatlarda metastazlarning limfatik tugunlarida aniqlanadi. Xorionepiteliomaga xos lokalizatsiyalar: o‘pka – 57,8%, qin – 47,8%, parametral kletchatka – 10%, jigar – 12%, buyrak – 5%, bachadon naylari – 3,6%, tuxumdonlar – 0,7%, bosh miya – 10% va yolg‘iz metastazlar katta charvi, me’da osti bezi va boshqa a’zolar.

Kasallik prognozi hamma vaqt jiddiy. Bunday bemorlar dispanser nazorati ostida bo‘lishi kerak. Birinchi yilda har oyda, ikkinchi yilda har 2-3 oyda tekshiriladi. Keyingi yil- larda metastazi yo‘q bemorlar yiliga 2-3 marta tekshiriladi, metastazi bor bemorlar, asosan, o‘pkada bo‘lsa har 3 oyda tekshiriladi.

Hozirgi vaqtda trofoblastik kasalliklarning diagnostikasi asosida 4 xil tekshirish usuli qo‘llaniladi: klinik, rentgeno- logik, UTT, gistologik va XG aniqlash.

GINEKOLOGIYADA SHOSHILINCH YORDAM

HOLATLARI

Naydagi homiladorlik va naydagi abort

Tuxumdon apopleksiyasi

Tuxumdon kistasi oyoqchalarining buralib qolishi

Yelbo’g’oz

Aralash oral kontratseptivlar turlari

Sof progestinli oral kontratseptivlar turlari

Tezkor kontratseptivlar turlari

Bachadon ichi kontratseptivlar turlari

SPERMISIDLAR VA BACHADON BO‘YNI KOLPACHOKLARI

Fiziologik (tabiiy) kontratseptiv usullar